SERA YATIRIMCILARI VE ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ YÖNETİM KURULU ÜYESİ GAYE NESLİHAN BUDAKLI
Türkiye tarımsal potansiyeli yüksek ülkelerden biri olup, yüzlerce tek yıllık ve çok yıllık ürünün yetiştirildiği ender ülkelerden birisidir. Sahip olunan farklı coğrafi ve ekolojik koşullar nedeniyle farklı iklim ve toprak isteği olan yüzlerce ürünün üretilmesi mümkün olmaktadır. Domates üretimi ise ülkemiz tarımında yetiştiriciliği en çok yapılan ürünlerin başında gelmektedir. Domates meyvesi yenen bir sebze olarak dünya genelinde en çok tüketilen gıda ürünlerinden birisidir.
Türkiye’de domates, üretim, tüketim ve ekonomideki değeri bakımından sebzeler içerisinde ilk sırada yer almaktadır. Domates, yetiştirme yapılan bölgelerde üretici için önemli gelir kaynaklarından birisini oluşturmaktadır. Domates içerdiği likopen maddesi kansere karşı koruyucu bir antioksidan olup, içerdiği e ve c vitamini oranı ile sağlıklı beslenmenin önemli bir ürünü olmasıyla tüketimi de hızla artmaktadır. Domates aynı zamanda insan beslenmesinde önemli ve vazgeçilmez tarım ürünlerinden biri olmasıyla beraber kullanım – işlenme avantajının da yakalandığı bir üründür. Domatesin taze tüketimi yanında gıda sanayinde dondurulmuş, salça, sos, ketçap, turşu, domates suyu, domates püresi, soyulmuş domates, dilimlenmiş domates, küp seklinde doğranmış domates, kurutulmuş domates, domates konservesi gibi çok çeşitli kullanım alanlarına sahip olması önemini artırmaktadır.
Türkiye’nin son yıllarda toplam domates üretim miktarı 21 milyon tonu aşmaktadır. Türkiye bu üretimle dünya sıralamasında dördüncü sırada yer alırken dünyadaki toplam domates üretimin yaklaşık %7’sini karşılamaktadır. Türkiye sebze üretiminin ise yaklaşık %40’ını domates ile karşılamaktadır. Türkiye yaş sebzede özellikle domateste en büyük dış ticaret pazarını Rusya ile oluşturmuştur. Türkiye 2006 yılında Türkiye domates ihracatının miktar olarak %30’u Rusya’ya yapılırken 2015 yılında bu oran %65,81’e çıkmıştır. Türkiye’nin Rusya’ya olan domates ihracatı 2014 yılında 295 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Yakın bir zamana kadar domates ihracatının %65 lik gibi büyük bir kısmı bu ülkeye gerçekleştirilmekteydi. Son bir yılda yaşanan sıkıntılar nedeniyle ihracat durmuş ve bu % 65 lik kısım iç pazarın satış grafiklerini olumsuz etkilemiştir. Yaşanan bu durum Rusya pazarının yeniden çözümlenmesi ile beraber bizlerin farklı ve alternatif bölgelerde satış politikalarımızın olmadığını göstermiştir.
Domates ihracatındaki büyük Pazar olan Rusya ile 2015 yılında yaşanan siyasi kriz nedeniyle 2016 yılının ilk aylarında domates başta olmak üzere önemli yaş sebze meyve ürünlerinin ticaretine kısıtlama getirmiş ,ihracat payımız geçici süre daralmıştır. İki ülke arasında yapılan müzakereler neticesinde 2018 yılında Rusya ihracatımız iki ülkenin bakanlıkları tarafından belirlenen üreticilere kademeli olarak domates ihracatını açılmıştır. Süreç için yeni düzenleme getirilmiş kontrollü geçiş için her iki ülkede sıkı denetimler başlamıştır. Rusya Federasyonuna domates ihracatımız, Rusya Federasyonu Federal Veterinerlik ve Bitki Karantina servisi tarafından ülkemizdeki domates alanları ve paketleme tesislerinde yapılan denetimler sonrasında uygun bulunan ve onay verilen firmalar tarafından domates ihracatı başlamıştır. Rusya federasyonu ile karşılıklı tarımsal ürünler ticaretimizin değerlendirilmesi amacıyla 26 Nisan 2018 tarihinde Moskova’da Rusya Federasyonu tarım bakanlığı yetkilileri ile yapılan toplantıda, domates ihracatında firma kısıtlamasına son verilmiştir. Aranan kalite ve uygunlukta izlenebilir, arılı sistem üretim yapan tüm üreticilerimizin ürünleri pazarda yerini almaya başlamıştır.
Rusya ile birlikte Orta Doğu ve Doğu Avrupa ülkeleri Türkiye’nin önemli pazarını oluşturmaktadır. Rusya pazarı kadar ihracat yapılmasa da fiyat bazında incelendiğinde körfez ülkelerinde domatesin değerlendirilmesinin de çok kazançlı olduğu rakamlarla ortadadır. Son yıllarda körfez ülkeleri ile Türkiye arasında ticari ve siyasi gelişmeler oldukça iyi durumdadır. Türkiye ve KİK ülkelerinin (Suudi Arabistan, Kuveyt, Umman, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Umman) mevcut ilişkileri olumlu sinyaller vermektedir. Uçak kargo imkânlarının ekonomik seviyeye ulaşması ile kalitesiyle kendini kanıtlamış olan Türk domatesi tüm dünya ülkelerine ihracata edilecek standart ve kapasitedir. Türkiye’nin küresel piyasadaki rekabet gücünün arttırılması için katma değeri daha yüksek ürünlerin ihracattaki payının arttırılması, lojistik ve pazarlama zincirlerinin etkin hale getirilmesi önem arz etmektedir. Sektörün rekabet gücünün arttırılması için ihracata dayalı devlet teşvik politikalarının etkin bir şekilde uygulanması gerekmektedir.
