Av. Ahmet Kadir ALPARSLAN
İŞ HUKUKUNDA ZORUNLU ARABULUCULUK
Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden biride arabuluculuktur. 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile ihtiyari arabuluculuk kavramı, ilk defa hukuk sistemimizde yerini almış bulunmaktadır. İş Hukukunda Arabuluculuk kavramı ise hukuki statüsüne 12.10.2017 tarihinde kabul edilen İş Mahkemeleri Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile ulaşmıştır. Yasa koyucu ilgili kanunun 3. Maddesinde 01.01.2018 tarihinden itibaren ‘’ Kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır.’’ şeklinde belirterek iş hukuku yönünden zorunlu arabuluculuk kavramını getirmiştir. Bu düzenleme sonrası iş mahkemelerinde arabulucuya başvurulmadan dava açıldığının anlaşılması durumunda, mahkeme herhangi bir işlem yapılmaksızın davanın, dava şartı yokluğu sebebiyle HMK 114 gereğince usulden reddine karar vermektedir. Peki, hangi tür iş davaları zorunlu arabuluculuk şartına tabidir şimdi bunları ele alalım;
Zorunlu Arabuluculuk Kapsamına Giren Davalar
Zorunlu arabuluculuğun kapsamı, bir başka deyişle zorunlu arabuluculuğa tâbi uyuşmazlıklar 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. maddesinin 1. , 3. , ve 20. fıkralarında düzenlenmiştir. Bu düzenlemenin ilk fıkrasına göre ‘’kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacak ve tazminatları ile işe iadeye dair uyuşmazlıklar zorunlu arabuluculuğa tâbidir.’’ şeklinde yer almaktadır. Bununla birlikte ayrıca İş Mahkemeleri Kanunu’nun da zorunlu arabuluculuğun kapsamına dair istisnai bir düzenleme bulunmaktadır. Bu düzenleme ile iş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davalarına ilişkin uyuşmazlıklar zorunlu arabuluculuğun kapsamı dışında tutulmaktadır.
Zorunlu Arabuluculuğa Başvuru Süresi, Başvuru ve Yetkili Mercii
Başvuru süresi: Arabulucuya başvuru süresi davaların zamanaşımı süresi ile aynıdır. Arabuluculuk bürosuna başvurulmasından son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar geçen sürede zamanaşımı durur ve hak düşürücü süre işlemez.
Başvuru ve Yetki: Zorunlu arabuluculuğa tâbi uyuşmazlığının çözümünü isteyen işçi veya işverenin bu süreci başlatmak için adliyelerde kurulmuş olan, adliye arabuluculuk bürosuna başvuruda bulunmalıdır. Adliye arabuluculuk bürosu “arabuluculuğa başvuranları bilgilendirmek, arabulucuları görevlendirmek ve kanunla verilen diğer görevleri yerine getirmek üzere Bakanlıkça adliyelerde kurulan birim” olup, bu birim, uyuşmazlık tarafının yapacağı başvuruyu almak, başvuranı zorunlu arabuluculuk hakkında bilgilendirmek ve uyuşmazlığın çözümü için katılım sağlayacak olan arabulucuyu belirlemek gibi birtakım görevleri yerine getirmek ile yükümlüdür. Zorunlu arabuluculuğa başvuruda yetkili arabuluculuk bürosu ise karşı tarafın, karşı taraf birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yerindeki veya işin yapıldığı yerdeki arabuluculuk bürosu, arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde ise görevlendirilen sulh hukuk mahkemesinin yazı işleri müdürlüğü yetkili bulunmaktadır. Yetkisizlik durumunda ise mahkemelerin aksine arabulucu görevlendirmeyi yapan büronun yetkili olup olmadığını kendiliğinden dikkate almamaktadır. Bu nedenle taraflar yetki itirazında bulunmalı ve yetki itirazını en geç ilk toplantıda yerleşim yeri ve işin yapıldığı yere ilişkin belgeleri sunarak yapabilmektedir.
Yetki itirazının reddi durumunda aynı arabulucu yeniden görevlendirilir ve süreler yeni görevlendirme tarihinden başlar. Yetki itirazının kabulü durumunda ise kararın tebliğinden itibaren bir hafta içinde yetkili büroya başvurulabilir. Bu takdirde yetkisiz büroya başvurma tarihi yetkili büroya başvurma tarihi olarak kabul edilmektedir.
Arabuluculuk Süreci: Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren tarafları toplantıya davet ederek 3 hafta içinde sonuçlandırır. Zorunlu hallerde ise bu süreyi en fazla 1 hafta daha uzatılabilir. Görüşmelerde tarafların uzlaşması halinde mahkeme kararı hükmünde anlaşma uzlaşma tutanağı düzenlenir ve taraflarca imzalanır. Davadan önce taraflar sulh hukuk mahkemesinden bu tutanak için icra edilebilirlik şerhi alabilir ve anlaşma yerine getirilmezse şerhe dayanarak ilamlı icra takibi başlatabilir. Uzlaşılan husus davaya konu edilirse kesin hüküm nedeniyle davanın reddine karar verilir. Görüşmelerde anlaşılamaması halinde bu hususun işlendiği son tutanak dava dilekçesine eklenerek iş mahkemelerinde söz konusu uyuşmazlığa ilişkin dava açılabilir.
Arabuluculuk Ücreti: Arabulucuya başvurma herhangi bir ücrete tabi değildir. Şayet görüşmeler neticesinde taraflar arasında anlaşma sağlanır ise arabuluculuk ücreti aksi kararlaştırılmadıkça Arabuluculuk Ücret tarifesine göre taraflarca eşit oranda karşılanır. Taraflara ulaşılamaması, tarafların görüşmeye katılmaması veya iki saatten az süren arabuluculuk görüşmeleri sonunda tarafların anlaşamamaları durumunda; iki saatlik ücret tutarı Arabuluculuk ücret tarifesine göre Adalet Bütçesinden ödenir. Bununla birlikte tarafların görüşmeleri iki saati aşması halinde de görüşmeler sonunda iki saati aşan kısma ilişkin ücret aksi kararlaştırılmadıkça eşit şekilde taraflar arasında karşılanır.
Dava Süreci: Arabuluculuk görüşmesi sonucu anlaşma sağlanamaması halinde ücret alacakları için 5 yıl, işe iade davalarında ise 2 hafta içerisinde dava açılabilmektedir.
